IPN o aparacie bezpieczeństwa w Polsce

W dniu 25 stycznia 2005 r. w siedzibie Instytutu Pamięci Narodowej, odbyła się prezentacja pierwszego tomu wydawnictwa IPN "Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza 1944-1956" z udziałem prezesa IPN-KŚZpNP dr hab. Janusza Kurtyki, dr Krzysztofa Szwagrzyka oraz dr hab. Antoniego Dudka.

"Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza 1944-1956" jest efektem trzyletniej pracy zespołu historyków IPN, którzy korzystając z szerokiej bazy źródłowej, starali się odtworzyć obsadę kierowniczych stanowisk aparatu bezpieczeństwa w Polsce w latach 1944 -1956.

Książka stanowi końcowy efekt jednej z części programu badawczego "Struktury i metody działania aparatu bezpieczeństwa 1944-1989", realizowanego w latach 2002–2005 przez pracowników Oddziałowych Biur Edukacji Publicznej IPN i delegatur w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie i we Wrocławiu oraz centrali BEP IPN w Warszawie.

W oparciu o szeroką bazę źródłową, głównie zapisy dokonane w kilkunastu tysiącach akt osobowych funkcjonariuszy, księgach etatowych i dziennikach personalnych, odtworzona została obsada personalna kierowniczych struktur aparatu bezpieczeństwa w Polsce lat 1944-1956; Resortu/Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (centrali), Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, 17. wojewódzkich, ponad 300. powiatowych i miejskich urzędów/delegatur Bezpieczeństwa Publicznego oraz nazwiska naczelników i komendantów więzień i obozów pracy przymusowej.

Oddając aktualny stan wiedzy o kadrach komunistycznej "bezpieki", historycy IPN zdołali zidentyfikować blisko 10. tys. jej najwyższych stanowisk oraz ponad 3. tys. osób zajmujących w niej najbardziej eksponowane stanowiska.
Praca przynosi również odpowiedzi na pytania o m.in. o stopień zależności aparatu bezpieczeństwa w Polsce, jego struktur i pracowników od służb specjalnych ZSRR, o liczbę i rolę doradców sowieckich, a także o zakres jego podporządkowania PPR/PZPR.

Według historyka IPN Antoniego Dudka jest to "lista polskiej hańby". Książka obnaża nie agentów bezpieki, tylko kadry kierownicze, które tych agentów werbowały. Doktor Antoni Dudek poinformował, że badacze ustalili skład narodowościowy wyższej kadry kierowniczej aparatu bezpieczeństwa PRL. "Na samej górze byli działacze komunistyczni - przedwojenni i z czasów wojny. Zapewne dlatego aż 37 proc. stanowili towarzysze pochodzenia żydowskiego, 50 proc. - Polacy, a kolejne 10 proc. to oficerowie sowieccy: Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy" - poinformował historyk.

Niższe kadry bezpieki wywodziły się spośród polskiej ludności, na ogół pochodzenia wiejskiego i z wykształceniem podstawowym. Gwałtowny awans społeczny i wyrwanie ze środowiska prowadziły do masowego alkoholizmu, a na tym tle rozmaitych ekscesów i nadużyć władzy - dodał historyk.