Grupa kapitałowa Poczty Polskiej

Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia zasadność ekonomiczną uczestnictwa Poczty Polskiej (PP) w podmiotach prawa handlowego i niewystarczające zabezpieczenie interesów Przedsiębiorstwa w umowach zawieranych z nimi. Stwierdzono niewystarczający nadzór właścicielski Dyrektorów Generalnych PP nad podmiotami prawa handlowego. Brakowało także kontroli tych spraw ze strony Ministerstwa Infrastruktury (MI). Zaangażowanie przez PP w badanych latach kwoty 52,8 mln zł w spółkach prawa handlowego oraz w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych Izba oceniła jako niegospodarne i niecelowe.

Kontrolę NIK przeprowadziła z własnej inicjatywy w okresie od czerwca do listopada 2004 roku i objęła nią lata 2002 - pierwsze półrocze 2004. Zbadano MI, Dyrekcję Generalną PP i wszystkie Dyrekcje Okręgów PP, a także Pocztowy Fundusz Leasingowy Spółka z O.O (PFL). Zbadano również Bank Pocztowy S.A., Pocztylion - Arka Pocztowe Towarzystwo Emerytalne S.A. (Pocztylion-Arka), spółkę akcyjną Postdata oraz Pocztową Agencję Usług Finansowych S.A (PAUF)

W latach 1990 - 2003 PP przystąpiła do 5 spółek prawa handlowego oraz założyła jedną spółkę, a także towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, inwestując w te podmioty, w badanych latach, prawie 53 mln zł. Celem kontroli była ocena uczestnictwa PP w tych podmiotach. Skontrolowano m.in. prawidłowość zawierania umów przez PP ze spółkami oraz pozostałych, wybranych umów.

Najważniejsze ustalenia kontroli:
+ PP i Ministerstwo Infrastruktury nie potrafiły stworzyć i przedstawić Radzie Ministrów ostatecznej koncepcji funkcjonowania firmy, mimo opracowywania kolejnych wersji restrukturyzacji i strategii rozwojowej. Kierownictwo Poczty informowało nierzetelnie sejmowe komisje Infrastruktury i Skarbu Państwa o funkcjonowaniu tzw. "grupy kapitałowej", jako efekcie działań restrukturyzacyjnych. Tymczasem kontrola wykazała ich fikcyjność i - niekiedy nawet - niezgodność z prawem; kolejne wersje strategii działania PP w istotnej części - w ocenie Izby - nie były zgodne z przepisami UE;

+ Uczestniczenie Poczty w podmiotach gospodarczych okazało się niezgodne z zasadą racjonalizacji kosztów i efektywności ekonomicznej, bo sprowadzało się głównie do pokrywania ich strat wynoszących łącznie 55,7 mln zł. (w tym straty z lat poprzednich). Kontrola wykazała, że jedynie Postdata S.A. przynosiła zyski.;

+ Hierarchiczna struktura PP i całkowite podporządkowanie działań Dyrektorów Okręgów Dyrektorom Generalnym pozwoliły tym drugim łatwo uzyskiwać formalną akceptację dla szeregu działań niecelowych i nierzetelnych. Dyrekcje Okręgów były zobowiązane do realizacji postanowień umów zawieranych w centrali, nawet jeśli przynosiło to straty;

+ Kolejni Dyrektorzy Generalni PP prowadzili nierzetelny nadzór nad działalnością gospodarczą Przedsiębiorstwa i zależnych podmiotów. Inspektorzy Izby stwierdzili brak efektywnej kontroli, audytu i odpowiedniego przeszkolenia pracowników w zakresie uczestnictwa PP w podmiotach gospodarczych. Stwierdzono także brak bieżącej analizy ekonomicznej zasadności podejmowanych działań gospodarczych, a także brak jednolitego systemu finansowo - księgowego, co sprzyjało powstawaniu sytuacji korupcjogennych;

+ Izba także negatywnie ocenia zaniechanie przez PP wyceniania znaku firmowego oraz zaniechanie wyceny dostępu podmiotów z udziałem Poczty do sieci jej placówek;

+ Dyrektorzy Generalni PP zaniechali ochrony interesów Przedsiębiorstwa w relacjach z Bankiem Pocztowym. W badanym okresie PP podwyższyła wartość akcji Banku Pocztowego, dofinansowując go kwotą blisko 34 mln zł. Równocześnie zrezygnowała z uprzywilejowania posiadanych akcji (74,99%) i dopuściła do uzależnienia się od mniejszościowego akcjonariusza Banku, co Izba ocenia negatywnie. PP nie zabezpieczyła też swoich interesów w umowach udostępniających Bankowi Pocztowemu, na zasadzie wyłączności, sieć swoich placówek do wykonywania czynności bankowych. Jednocześnie stwierdzono, że Poczta poniosła o ponad 6 mln zł wyższe koszty niż przychody świadcząc usługi na rzecz Banku Pocztowego;

+ Negatywnie należy ocenić umowy między PP a PAUF i Pocztylionem Arką (akcjonariuszem w tych spółkach była także m.in. Cardif S.A.). W związku z nimi działalność Poczty w zakresie ubezpieczeń (emerytalnych i na życie), została podporządkowana globalnej firmie ubezpieczeniowej Cardif S.A. Odbyło się to bez zapewnienia ekwiwalentnych warunków współdziałania, przynoszących Poczcie korzyści. PP dopuściła przy tym do powstania szeregu skomplikowanych zależności między nią a spółkami związanymi z Cardif S.A. Przyjęła też na siebie niekorzystne zobowiązania, których niedopełnienie zostało zagrożone karą 5 mln USD;

+ NIK, pozytywnie oceniając zysk uzyskany przez spółkę Postdata (usługi informatyczne na rzecz PP), stwierdziła równocześnie, że PP prawie 62% swoich zleceń informatycznych lokowała w Postdacie. PP zrezygnowała przy tym z możliwości ogłaszania przetargów na usługi informatyczne i nie miała gwarancji, że Postdata wykonuje je najlepiej i najtaniej. Trzeba zauważyć, że drugim akcjonariuszem Postdaty była spółka Prokom Software S.A. i ona wykonywała zlecenia PP unikając przetargów; Postdata zleciła Prokomowi w latach 2002 - 2003 usługi na łączną kwotę 95,5 mln zł; Postdata wykonywała także na zlecenie PP usługi szkoleniowe z innych niż informatyka dziedzin, co Izba ocenia jako nierzetelne działania PP - bo rozszerzające uzależnienie Poczty od tej spółki;

+ Kontrola wykazała nieprawidłowości związane z działaniami władz PFL (Dyrektora Generalnego PP, członków kierownictwa Poczty, zasiadających w radzie nadzorczej oraz zarządzie spółki). PFL jest w 100% własnością PP. Wykonywał na jej rzecz usługi m.in. w formie zakupu samochodów i urządzeń i poniósł w latach ubiegłych straty w wysokości 0,9 mln zł. Izba jest zdania, że PP mogłaby sama wykonywać działania spółki, co byłoby ekonomicznie korzystniejsze. W działalności PFL wykryto także nieprzestrzeganie przepisów Kodeksu spółek handlowych – m.in. przez ponad rok zarząd i rada nadzorcza działały bez absolutorium;

+ Izba negatywnie oceniła działania PP związane z powołaniem Pocztowego Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (PTUW). Zaangażowano w nie 19 mln zł, a na koniec roku 2003 jego starty wniosły prawie 0,5 mln zł. Towarzystwo powołano w celu ubezpieczania „podmiotów grupy kapitałowej PP”. Kontrola wykazała nieistnienie „grupy”. W związku z tym PP ubezpieczała sama siebie poprzez należące wyłącznie do niej Towarzystwo;

+ NIK negatywnie ocenia zaniechanie przez PP wykonywania obowiązków akcjonariusza w spółce Postmark S.A., w którą zaangażowała w 1992 r. 200 tys. zł.

+ W związku z zawieranymi przez Pocztę umowami NIK stwierdziła, że PP unikała stosowania trybu przetargowego o udzielanie zamówienia publicznego, występując do Prezesa UZP o zatwierdzenie decyzji w sprawie udzielania BP, Postdacie, PTUW i PFL zamówień "z wolnej ręki". NIK oceniła to, jako działania nierzetelne i niecelowe;

+ Wykryto nieprawidłowości przy zawieraniu i realizacji przez PP części umów gospodarczych, w szczególności - niezgodnie z przepisami ustawy o zamówieniach publicznych - umowy z firmą „Arlen” na dostawę ubiorów służbowych. Wbrew interesom Poczty, specjalnym aneksem niekorzystnie przedłużono termin dostawy odzieży służbowej i tym samym pozbawiono się możliwości dochodzenia kar umownych za opóźnienia. Z ustaleń kontroli wynika, że kwota kar mogła wynieść nawet ponad 60 mln zł.

+ Stwierdzono nieprawidłowości przy zawieraniu umów dotyczących informatyzowania firmy. PP wyraziła zgodę na płatności kontrahentom za usługi ryczałtem, "z góry" kwoty w wysokości blisko 32 mln zł. (łącznie wydatkowano na informatyzację kwotę blisko 185,5 mln zł), co NIK ocenia jako działanie nieracjonalne.

Kolejna kontrola Poczty dowiodła, że jej Dyrektorzy Generalni nie podjęli skutecznych działań na rzecz realizacji wszystkich wniosków pokontrolnych z wcześniejszych badań NIK. Zdaniem Izby stwierdzona niecelowość, nierzetelność, niegospodarność, a w części także nielegalność działań PP dowodzi jej nieprzygotowania do restrukturyzacji i komercjalizacji. Powtórzenie dotychczasowych błędów w procesie planowanych przekształceń strukturalnych Przedsiębiorstwa może zagrozić jego egzystencji, m.in. wskutek łamania zasady ochrony własnych interesów. Wykryte nieprawidłowości dowodzą również braku przygotowania firmy do demonopolizacji rynku pocztowego. NIK uważa, że Minister Infrastruktury oraz najwyższe organy PP powinni szczegółowo przeanalizować celowość dotychczasowego uczestnictwa Przedsiębiorstwa w podmiotach prawa handlowego.